Paul Newman, de acteur met de beroemdste blauwe ogen uit de filmgeschiedenis. Bewonderd door mannen en aanbeden door vrouwen. Maar… niet door zichzelf.
Gemiddelde jongen
Paul Leonard Newman wordt op 26 januari 1925 geboren in Cleveland, Ohio. Zijn Joodse vader is eigenaar van een sportwinkel. Een man die verwacht dat zijn zoon de familiezaak overneemt. Daar ziet het lange tijd naar uit, want de jonge Paul is allerminst een begaafd student of getalenteerd sporter. Een gemiddelde jongen, dat is hij. Even droomt Paul van een carrière als gevechtspiloot in de Tweede Wereldoorlog, het liefst tegen de Jappen. Maar de medische keuring gooit roet in het eten. Pauls prachtig blauwe ogen blijken geen kleuren te kunnen zien.
Gestimuleerd door zijn moeder, die gek is op theater, ontdekt Paul het toneel. Niet dat hij geboren is voor een leven op de planken (Paul ziet zichzelf als iemand met meer ambitie dan talent), maar het leidt wel af van de familiezaak, waar Paul met veel tegenzin sportschoenen verkoopt. Uiteindelijk sluit hij een deal met zijn vader. Hij mag op zijn kosten een jaar in New York wonen. Daarna is hij toneelspeler óf keert hij terug naar huis om de familiezaak over te nemen.
Big Apple
In The Big Apple wil het niet echt lukken. Paul acteert als good-lookin’ blue-eyed guy in enkele theaterstukken die allemaal floppen. Daarna wordt hij nauwelijks nog gevraagd. Regisseurs vinden hem met zijn klassieke looks en blauwe ogen veel te knap om geloofwaardige karakterrollen neer te zetten. Om rond te komen, verkoopt Paul encyclopedieën. Dan overlijdt zijn vader. Hij keert terug naar huis en heeft geluk; de familiezaak wordt verkocht. Paul is vrij, maar zijn toneelcarrière stelt weinig voor. Hij besluit het over een andere boeg te gooien: Hollywood. Een gouden greep, want filmregisseurs weten wel raad met een knappe acteur die ogen als ijswater heeft. Daar kun je prachtig indringende close-ups van nemen, heel anders dan op toneel.
Draak van een film
In 1954 krijgt Newman zijn eerste rol in The Silver Chalice, een Romeinse kostuumfilm waarin hij een Griekse slaaf speelt. Een draak van een film. Kranten laten niets van Newman heel. “Hij declameert zijn teksten met het emotionele vuur van een buschauffeur die de volgende halte aankondigt,” schrijft een recensent. Newman zal zich de rest van zijn leven voor The Silver Chalice blijven schamen. Wanneer de film in 1970 op tv vertoond wordt, plaatst hij op eigen kosten een grote advertentie in tal van kranten, met excuses voor zijn slechte acteerprestatie en het verzoek vooral niet te kijken.
Tekst loopt verder onder de video
Doorbraak
In 1956 is Newman weer te zien op het witte doek, als de half criminele bokser Rocky Graziano in Somebody Up There Likes Me. De rol was bestemd voor James Dean, maar die reed zich enkele maanden eerder dood. Newman speelt de sterren van de hemel. Hij doet nu aan ‘method acting’, een techniek waarbij de acteur zijn personage probeert te zíjn. Newman houdt er de rest van zijn leven de gewoonte aan over om op straat te spugen.
De film is zijn grote doorbraak. In de jaren zestig volgen de successen elkaar in hoog tempo op. The Hustler (1961), Hud (1963), Harper en Hombre – allemaal films die beginnen met de letter H. In 1969 volgt een knaller: de legendarische moderne western Butch Cassidy and the Sundance Kid, samen met Robert Redford.
Veertig jaar na zijn debuut prijken meer dan zestig films op de filmografie van Paul Newman. Volgens kenners speelde hij beste rollen in The Hustler (1961), Cool Hand Luke (1967), The Color of Money (1986) en The Verdict (1983).
Tekst loopt verder onder de video
Oskar
Newman heeft een wat moeizame relatie met ’s werelds meest begeerde filmprijs. Maar liefst tien keer wordt hij genomineerd. Pas in 1986 krijgt hij op 61-jarige een ere-Oskar (een zogenaamde Honorary Award) voor zijn gehele oeuvre. Een beetje een troostprijs. Newman blijft lekker thuis, een vriend neemt de award voor hem in ontvangst.
Een jaar later wint hij alsnog het felbegeerde beeldje, voor zijn vertolking van de oude biljarter ‘Fast’ Eddie Felson in The Color of Money. Maar als op het podium zijn naam uit de envelop omhoog komt, is Paul er weer niet. Later vraagt een journalist hem waarom. Newman: “Ach, het is net als tachtig jaar lang achter een mooie vrouw aanlopen. Als ze dan eindelijk zwicht, ben je te moe en denk je: het hoeft voor mij niet meer.”
Tekst loopt verder onder de video
Nixon
Wie Newman vraagt van welke ‘eer’ hij nu het meest geniet, krijgt altijd hetzelfde antwoord. Het is niet de status van Oskar-winnaar, maar die van ‘vijand van Nixon’. Tijdens de nasleep van het Watergate-schandaal werd het bestaan onthuld van een door Nixon zelf opgestelde lijst met daarop de namen van tweehonderd politieke vijanden. Op hen zou hij na de verkiezingen de belastingdienst afsturen, “to screw them all!” Newman stond met stip op plek 19. Nixon wilde hem kapot hebben omdat hij als celebrity opkomt voor de rechten van zwarten én fanatiek campagne voert tegen de oorlog in Vietnam.
De Democraten vragen Newman om ook ‘officieel’ politiek actief te worden en zich verkiesbaar te stellen. Paul speelt even met de gedachte, maar bedankt uiteindelijk voor de eer. Jammer, want dan had Newman het tijdens de presidentsverkiezingen van 1980 mogen opnemen tegen die andere acteur, Ronald Reagan.
Liefde
Vrouwen liggen bijna letterlijk aan de voeten van Newman. Maar Paul is al jong getrouwd, op zijn vierentwintigste, met actrice Jacqueline Witte. Samen hebben ze twee kinderen. Dan ontmoet hij Joanne Woodward, zijn tegenspeelster in de film The Long, Hot Summer (1958). Joanne moet aanvankelijk niets van Paul hebben. Oké, het is een knappe vent, maar ook een belabberd acteur. Bovendien is hij getrouwd. Uiteindelijk valt ze toch voor hem.
Newman verlaat zijn vrouw en gezin, en trekt direct bij Joanne in. Ze trouwen nog datzelfde jaar. Roddelbladen hebben nauwelijks vat op het stel. Newman is trouw, want “waarom zou ik op pad gaan voor een hamburger, terwijl ik thuis biefstuk heb?” Samen krijgen ze drie kinderen. Het is een van de meest liefdevolle en standvastige huwelijken uit de geschiedenis van Hollywood. Met Joanne blijft Paul getrouwd tot aan zijn dood. Het vijftigjarig huwelijk kan nog net worden gevierd, vlak voordat hij aan longkanker overlijdt.
Tekst loopt verder onder de video
Sla dressing
Paul is een fijnproever, iemand die zich groen en geel ergert aan de vreselijke saladedressings in Amerikaanse restaurants. Het liefst neemt hij zijn eigen huisgemaakte dressing mee. Een vriend oppert het idee de dressing op de markt te brengen. Dus richt Newman in 1982 Newman’s Own Food op. Als tijdverdrijf, want “ik kom nu eenmaal uit een middenstandsgezin.” Eerst brengt hij zijn sladressing op de markt. Pauls eigen hoofd prijkt op het etiket. Daarna volgen organische pastasauzen en chocoladekoekjes.
Het bedrijf is een waanzinnig succes. De uiteindelijke verkoop levert Newman 250 miljoen dollar op. Maar hij is de eerste om het succes te relativeren: “Het is een beetje gênant om te merken dat mijn pastasaus meer geld opbrengt dan mijn films.” Allang rijk door acteren, schenkt hij in de jaren die volgen al het geld aan goede doelen, zoals vakantiekampen voor zieke kinderen. Iets wat toentertijd geen enkele Hollywood-ster deed. Newman zette de trend. Al zag hij dat zelf anders: “Als je je hoofd eenmaal op een fles slasaus hebt zien staan, neem je jezelf nooit meer serieus.”
Racen
Acteren vindt Newman best wel leuk, maar zijn ware passie ligt bij snelle bolides. Aanleiding is de film Winning uit 1969 waarin hij een autocoureur speelt. De rol wekt zijn liefde voor de autosport. Newman wordt professioneel coureur, sticht zijn eigen race-stal (het Newman-Haas racing team) en rijdt mee in alle grote races, want “racen is de beste manier om van de nonsens van Hollywood af te komen.”
In 1979 wordt hij tweede in de 24 uurs van Le Mans. De champagne spuit pas echt in 1995, als hij op zijn zeventigste (!) de 24-uurs van Daytona Beach in de GTS-klasse wint. Newman is de oudste winnaar ooit. Hij is zo trots op zijn prestatie dat hij het getal 70 op zijn bolide laat schilderen. Het enige startnummer waaronder hij voortaan nog mee zal doen aan races.
In 2005 ontsnapt hij op 80-jarige leeftijd ternauwernood aan de dood als zijn wagen tijdens een trainingsrit in een spin raakt, crasht en in brand vliegt. Newman weet op eigen kracht uit het wrak te klimmen en komt er zonder noemenswaardige kleerscheuren van af. Hij besluit met racen te stoppen. Pas in september 2008, enkele weken voor zijn dood, rijdt de terminaal zieke Newman nog één keer. Op het hermetisch afgesloten circuit van Lime Rock draait hij zijn laatste rondjes, terwijl zijn vrouw Joanne toekijkt.
Tekst loopt verder onder de video
Schuldgevoel
Newman kampt bijna zijn gehele leven met een permanent schuldgevoel. Niet alleen tegenover zijn vader die overleed vóór Pauls filmcarrière op stoom kwam, maar ook tegenover zijn eerste vrouw die hij bedroog (“I’m guilty as hell. And I’ll carry it with me for ever.”) en tegenover zijn enige zoon Scott – uit zijn eerste huwelijk – die op 28-jarige leeftijd overleed aan een overdosis van tranquilizers en alcohol. Had zijn dood te maken de echtscheiding van zijn ouders? Of was het omdat Scott tevergeefs dezelfde carrière als zijn vader nastreefde? Of was het zijn biseksualiteit? “De grote kwellingen van mijn leven,” noemt Newman die vragen.
Vijftig eieren
Een van Newmans beroemdste scènes is de eierscène uit Cool Hand Luke uit 1967. Newman speelt Luke, een man die tegen alle regels rebelleert, óók wanneer hij na een lullige overtreding in de gevangenis belandt. Bewakers én gevangenen tuigen hem af (wie niet horen wil, die moet maar voelen), maar Luke weigert zich aan te passen. Dan gaat hij een weddenschap aan met een medegevangene. Luke meldt dat hij vijftig hardgekookte eieren in één uur kan eten. Een onmogelijkheid, want bij drie eieren zit je al vol. “Waarom zei je vijftig,” vraagt een medegevangene terwijl Luke zijn zoveelste ei naar binnen propt, “negenendertig was ook genoeg geweest.” Waarop Luke hem laconiek aankijkt met zijn staalharde, blauwe ogen en zo cool als wat antwoordt: “Vijftig is een mooi rond getal.”
Tekst loopt verder onder de video
Onzeker
“Ik heb geluk gehad in mijn leven. Anderen veel minder.” Newman ziet zichzelf als een zondagskind. Pure mazzel, dat is alles. Hij bedenkt er zelfs een woord voor: Newman-luck. Sterallures zijn hem vreemd. Sterker nog, Newman kampt regelmatig net de dwanggedachte dat het publiek hem alleen maar vanwege zijn uiterlijk en blauwe ogen bewondert. Daarom maakt hij er een gewoonte van om tijdens eerste ontmoetingen en publieke optredens een zonnebril te dragen. Geen wonder dus dat veel fans hem met Marlon Brando verwarren. Newman zit er niet mee. Hij leert zichzelf hoe hij de handtekening van Brando kan imiteren. Dat is veel makkelijker dan uitleggen dat hij niet Marlon, maar Paul is.
Afscheid
Enkele jaren voor zijn dood leent Newman zijn stem aan een oude auto uit de Pixar animatiefilm Cars, een Hudson Hornet uit 1951. De wagen waarmee hij in zijn jonge jaren races reed. De cirkel is rond. Mooi, zou je zeggen. Maar Newman ziet het anders: “Ik ben begonnen met slecht acteren en nu ben ik een roestige oude man die in een animatiefilm een automobiel vertolkt. Wat een carrière!”
In 2007 meldt Newman dat hij volledig stopt met acteren, want “ik kan niet meer werken op het niveau dat ik zou willen.” Een jaar later wordt hij getroffen door longkanker. Maar wanneer het gerucht uitlekt dat hij ernstig ziek is, meldt hij dat alles “nicely” gaat. Zijn persoonlijke leven is “nobody’s business.” En voor de rest? Ach, het is wat het is: “Oud worden is niet voor mietjes.”
Uiteindelijk neemt Newman op zijn eigen wijze afscheid. Vlak voor zijn dood belt hij vanuit zijn huis in Newport, Connecticut, wat oude bekenden, en dat is het dan. Even bijkletsen, maar niet vertellen dat hij terminaal is. Helemaal nergens voor nodig. Een ingewijde: “Dat was zijn manier van afscheid nemen, zonder het met zoveel woorden te zeggen.”
En zo sloot Newman voor altijd zijn blauwe ogen. De nederige reus die vond dat hij nergens goed in was. Of zoals George Clooney het verwoordde: “Paul legde de lat te hoog voor de rest van ons. Niet alleen voor acteurs, maar voor ons allemaal.”
