Van het gas af of juist áán het gas?

Nederland gaat van het gas af, vanwege de CO2. Terwijl ze in het buitenland juist áán het gas gaan, vanwege de CO2. Huh? Waarom dan? Voor weekblad Panorama maakte Luuk Koelman een serie van negen interviews met zijn broer Vianney, professor aan de Technische Universiteit Eindhoven. Dit is aflevering 2.

Foto’s: Paul Tolenaar

“Warmtepompen in combinatie met kolencentrales zijn een vlag op een modderschuit”

Zeg broer, begrijp ik dat nu goed? Heel Nederland moet van het gas af (want niet groen genoeg) terwijl ze in het buitenland juist áán het gas gaan om aan alle milieueisen te voldoen?
Dat klopt. Stel je woont in Nederland, vlakbij de Duitse grens. Daar moet jij op termijn – als milieumaatregel – van het gas af. Terwijl ze een kilometer verderop aan de Duitse kant van de grens juist áán het gas gaan.

Dat is toch raar?
Nou ja, Duitsland telt nog heel veel olie gestookte huishoudens. Nederland niet. Dus voor de Duitsers is de overstap naar gas een quick win, wanneer het gaat om CO2-reductie.

Wacht even, ik snap het even niet. Hoezo ‘quick win’? Olie en gas zijn toch allebei fossiele brandstoffen en dus niet groen?
Energie die door olie wordt opgewekt, zorgt voor tweemaal zoveel CO2 als energie die door gas wordt opgewekt. Dus de Duitsers maken hiermee een begin met de halvering van de CO2-uitstoot die in 2030 in Europa gerealiseerd moet zijn.

Maar dan loopt Nederland dus hartstikke voor?
Wij hebben de overstap van olie naar gas al in de vorige eeuw gemaakt. Eind jaren zestig om precies te zijn, nadat het gasveld in Groningen was gevonden. Kijk, dát was nog eens een succesvolle en snelle energietransitie! En weet je waarom? De Nederlandse regering wilde toentertijd al dat Groningse gas zo snel mogelijk aan de man brengen, want atoomenergie kwam eraan. En door al die goedkope toekomstige kernenergie zou al dat gas later nauwelijks nog iets waard zijn. Tenminste, dat was toen de heersende gedachte. Nederland zette er dus vaart achter. Het werd aantrekkelijk gemaakt voor energie-intensieve bedrijven om zich in Nederland te vestigen. Dan konden die mooi al dat gas tegen een vriendenprijsje afnemen. Dat is overigens ook de reden waarom Nederland vandaag de dag zo’n hoge CO2-uitstoot heeft per hoofd van de bevolking. We hebben enorm veel energieverslindende industrie. Denk daarbij niet alleen aan bedrijven zoals Hoogovens, maar vooral ook aan de glastuinbouw. Wat betreft de verwarming van onze woningen lopen we wellicht voor op landen om ons heen, maar wat betreft het beperken van de totale CO2-uitstoot lopen we juist achter.

Dus Nederland moet hoe dan ook de CO2-uitstoot halveren?
Ja, en dit moet vóór 2030 gebeuren, dat is de internationale afspraak. Alle Europese landen hebben dit soort doelstellingen. En daarna begint het echte werk omdat dan over een periode van twintig jaar nog drie halveringen gerealiseerd moeten worden. Dus omdat we onze uitstoot omlaag moeten brengen, is de overstap van gasketel naar warmtepomp niet eens zo onlogisch. Maar nu komt de wrange grap. Een warmtepomp heeft elektriciteit nodig om te kunnen draaien. En hoe denk je dat die elektriciteit wordt opgewekt? Door kolen en gas! En kolen zijn daarbij net als olie qua CO2-uitstoot weer twee keer zo vervuilend als gas. Ook treden er forse verliezen qua rendement op bij het genereren van de elektriciteit uit kolen of gas. Daarmee wordt de CO2-winst die de warmtepomp biedt, voor een groot deel tenietgedaan. Met andere woorden: onder de streep levert een warmtepomp die nu gemonteerd wordt nauwelijks milieuwinst op.

Wacht even, begrijp ik dit goed? Die warmtepomp die ik straks voor 20 mille mag aanschaffen, draagt dus zo goed als niets bij aan het milieu?
Dat klopt zolang de elektriciteit voor die pomp door een mix van kolen en gas wordt opgewekt. Vooral het aandeel kolen is daarbij een probleem. Warmtepompen in combinatie met kolen centrales vormen een vlag op een modderschuit.

Maar dan laten we die warmtepompen toch draaien op elektriciteit die door middel van gas is opgewekt?
Dat zou een goed begin zijn: Nederlandse kolencentrales sluiten en vervangen door gascentrales. Maar daar wil de overheid niet aan. Het merendeel van onze kolencentrales dateert uit 2015 en is dus hartstikke nieuw. Aan zo’n sluiting hangt daarom een fors prijskaartje. De overheid zal pas in 2030, als het écht moet door bindende CO2-afspraken, deze kolencentrales sluiten.

Gas heeft wel een slechte naam vanwege al die aardbevingen in Groningen.
Maar dat is een heel ander probleem dan het CO2-probleem. Je kunt gas ook importeren. En we hebben de gehele infrastructuur voor gas. Alle leidingen liggen er al, zogezegd. Dan zeg ik: laten we die dan ook benutten, al is het maar voor de komende 30 jaar.

Lijkt me een goed plan. Wat houdt Nederland dan tegen?
De milieubeweging en partijen als GroenLinks willen geen gas. Zij vinden dat een tussenoplossing (gas dus) alleen maar de echte oplossing vertraagt. Over dertig jaar, zo redeneren ze, moeten we sowieso van het gas af omdat tegen die tijd de CO2-uitstoot nóg veel lager moet zijn. Dus dan maar meteen aan de wind- en zonne-energie. Voor Nederland betekent dat vooral windenergie. Op zee bijvoorbeeld, off shore windparken.

Vooruit dan maar. Even diep in de buidel tasten voor al die windmolens op zee, dan zijn we klaar.
Dat is het idee. Een warmtepomp die op elektriciteit uit wind draait, levert wel een enorme milieuwinst op. Ga maar na: een warmtepomp die loopt op elektriciteit uit gas, verwarmt je huis tegen de halve CO2-uitstoot van een warmtepomp die op elektriciteit uit kolen draait. Maar een warmtepomp die op elektriciteit uit wind draait, brengt de CO2-uitstoot helemaal naar nul.

Klinkt goed!
Inderdaad. Maar nu het werkelijke probleem. Wat doen we op een koude, windstille novemberochtend? Heel Nederland wordt wakker, wil warm douchen. De warmtepomp moet aanslaan, maar… waar komt de elektriciteit dan vandaan die de warmtepomp moet aandrijven? Het is immers windstil, dus die windmolens draaien niet. En het is nog donker, dus eventuele zonnepanelen dragen ook niet bij.

Maar je kunt de elektriciteit van die windmolens toch opslaan?
Nee, op dit moment is daar geen oplossing voor. Er wordt wel onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld de opslag van elektriciteit in waterstof, maar daarin is nog een héél lange weg te gaan. Dus al die windparken op zee zijn hartstikke mooi, maar op een windstille dag heb je er niets aan.

En accu’s dan? Zo’n Tesla Powerwall bijvoorbeeld?
Accu’s zijn voor grootschalig gebruik compleet onbetaalbaar. Energie opslaan in de vorm van elektriciteit in een Tesla Powerwall is duizenden keren duurder dan diezelfde hoeveelheid energie opslaan in de vorm van olie in een tank.

Maar waarom roepen GroenLinks en de milieubeweging dan dat de oplossing in windmolens en zonnepanelen ligt?
Dat zou je hen zelf moeten vragen. Maar ik vermoed dat het een combinatie is van een forse portie wensdenken en het verdoezelen van de problemen om zo ervoor te zorgen dat burgers in beweging komen. Dus een gedachtegang als: ‘de wetenschappers zijn zo slim, oplossingen komen er echt wel, en het is van groot belang dat we de burgers nu in beweging krijgen’. Ik vind dat fundamenteel onjuist. Je moet mensen niet het idee geven dat je met wat windmolens, zonnepanelen en warmtepompen klaar bent voor de toekomst.

Nou, lekker dan. Maar wat nu?
Voor Nederland geldt dat het bouwen van die kolencentrales in 2015 een compleet verkeerde beslissing is geweest. Zeg maar gerust een blunder. Het had al de helft in CO2-uitstoot gescheeld als die kolencentrales juist gascentrales waren geweest. Nu massaal aan de warmtepomp maakt deze blunder niet ongedaan.

Dus de Duitsers doen het weer eens een stuk beter dan wij!
Nou, nee. Duitsland begaat haar eigen blunder. Daar sluiten ze alle kerncentrales. En dat terwijl kernenergie CO2-neutraal is en ook geen gedoe geeft op een windstille novemberochtend. Het is altijd beschikbaar. Ik weet dat veel mensen het niet willen horen, maar kernenergie is de enige werkbare CO2-neutrale energietechnologie die we nu op grote schaal voorhanden hebben.

Dus geen windmolens maar kernenergie?
De verstandige langetermijnstrategie is: op voorhand geen mogelijkheden tot CO2-reductie onbenut laten. Het is én-én: meer windparken op zee, meer zonnepanelen én meer kernenergie. En waar je fossiele brandstof voorlopig nog nodig hebt: geen kolen maar gas. En ja, met die insteek zijn investeringen in warmtepompen ook zinvol.

De overige 8 afleveringen uit deze serie vind je hier.