Voor het eind van dit jaar wil Nederland helemaal van het Russische gas af. De Europese Unie heeft 2030 als deadline gekozen. Genoeg om Poetin een lesje te leren? Of stinkt er iets? Voor weekblad Panorama maakte Luuk Koelman een serie interviews met zijn broer Vianney.

Foto Vianney: Paul Tolenaar

“Europese sanctiepakketten? Laat me niet lachen. De roebel heeft nog nooit zo hoog gestaan. Poetin ligt waarschijnlijk in een deuk.”

Zeg broer, Zelenski vraagt al weken aan de NAVO om een no-fly-zone boven Oekraïne. Waarom gebeurt dit niet?
Omdat het een heel slecht plan is. Zo’n no-fly-zone betekent namelijk ook dat Russische raketten het Oekraïense luchtruim niet mogen schenden. De consequentie is dan dat je als NAVO dus Russische raketbases moet aanvallen. Dan weet je bijna zeker dat de boel escaleert in een kernoorlog. En als er atoombommen gegooid worden, dan vallen ze eerst op Oekraïne. Daar is het land ook niet mee geholpen.

Oké, maar wat dan?
De beste manier om Rusland op eigen grondgebied aan te vallen, is door er een economische oorlog van te maken. Wil je Poetin financieel treffen, dan is stoppen met het afnemen van kolen, olie en gas uit Rusland een uitstekende optie. Stoppen met gas is daarbij het belangrijkst. Olie en kolen kan Rusland nog verschepen naar andere landen, maar gas gaat via pijpleidingen naar Europa. En als wij dat gas niet meer afnemen, dan blijft Poetin met lege handen achter. Hij kan die pijpleidingen niet zomaar even verleggen naar bijvoorbeeld China. Gas is dus dé mogelijkheid voor Europa om de Russische economie in het hart te treffen.

Maar de EU is toch goed bezig? Ik lees elke dag over ‘Europese sanctiepakketten.’
Haha! Laat me niet lachen. Daarmee slaan we nog geen deuk in een pakje boter. Kijk maar naar de valutakoersen. Sinds begin maart is de Russische roebel in waarde verdubbeld ten opzichte van de euro. Sterker nog, de roebel heeft de laatste twee jaar nog nooit zo hoog gestaan als nu. De reden? De prijzen van olie- en gas pieken al maanden. Daardoor profiteert Rusland maximaal van de exorbitante instroom van Europese olie- en gasbetalingen. Poetin ligt waarschijnlijk in een deuk.
We wéten als EU dat we hem kunnen treffen met een embargo op Russische olie en – vooral – Russisch gas. Maar toen de oorlog uitbrak in Oekraïne, was er niemand die riep: “stoppen met die gasimport!” Integendeel, in de media was de toon een benepen: ‘Oei, als Poetin nu maar niet de gaskraan dichtdraait…’ Ik vind dat ongelooflijk, want hoe serieus ben je dan eigenlijk over die oorlog?

Je hebt het over exorbitante betalingen. Hoeveel betaalt Europa dan aan Rusland?
Europa voorziet Poetin elke dag voor ongeveer een miljard euro aan kolen-, olie- en gasinkomsten. Daarmee kan hij dus wapens kopen, huurlingen betalen, noem maar op. Ik herhaal het nog maar eens: 1 miljard euro, elke dag, 7 dagen per week en 365 dagen per jaar!
En tegelijkertijd leveren we zware wapens aan Oekraïne. Als Europa voorzien we dus Oekraïne én Rusland van middelen om de oorlog voort te zetten. Rationeel gezien is dat complete waanzin. Echt op alle fronten.

Oké, maar als we geen gas meer uit Rusland willen, waar gaat het dan vandaan komen?
Bijvoorbeeld uit de Verenigde Staten, want Amerika is een enorme gasproducent geworden. Het schaliegas dat ze daar winnen, wordt in grote terminals aan de kust afgekoeld naar min 162 graden, waardoor het vloeibaar wordt én compacter. LNG heet het dan, Liguified Natural Gas – vloeibaar natuurlijk gas. Dat wordt dan verscheept, bijvoorbeeld naar Rotterdam waar het vloeibare gas weer gasvormig wordt gemaakt en het gasnet wordt ingepompt.

Er ligt dus geen gaspijpleiding tussen Amerika en Europa?
Nee, dus je voelt wel aan dat LNG duurder is dan het Russische gas dat gewoon via een pijpleiding naar Europa komt. En er zijn nog heel veel andere extra kosten. Zo wordt er nu bijvoorbeeld geïnvesteerd in de Eemshaven zodat daar een drijvende LNG-terminal kan aanmeren. Dat kost ook geld.

Dus mijn gasrekening gaat nog verder omhoog?
Hoe de prijs van LNG zich gaat ontwikkelen, is niet te voorspellen. Maar als je Russisch gas uit de pijpleiding onbeperkt zou blijven toelaten, dan ben je vrijwel zeker goedkoper uit. Maar goed, we willen per se van het Russische gas af, dus dan moet je elke kans aangrijpen om dat te realiseren.

Politici zeggen dat een totale boycot van gas uit Rusland onszelf harder treft dan Poetin.
Dan antwoord ik: laat me daar maar eens het bewijs van zien. Toon me de berekeningen, de modellen. Ik kan dat niet zonder meer geloven. Op dit moment komt circa 40% van het gas dat de EU gebruikt, uit Rusland. Omgekeerd is Europa goed voor 75% van de Russische gasinkomsten. Maar als Europese Unie schijnen we niet voor 2030 zonder Russisch gas te kunnen. Ik vind dat, op zijn zachtst gezegd, rijkelijk laat. Oké, dat Nederland sneller is, dat is aardig, maar internationaal gezien echt peanuts.

Wat stel jij dan voor?
Ik denk dat veel burgers in de EU best bereid zijn om komende winter een keertje in de kou te zitten, als dat de consequentie is van een gasboycot. Bijvoorbeeld omdat gas op rantsoen is of omdat door tekorten slechts enkele uren per dag gas gebruikt kan worden. Ook bedrijven kunnen hun gasgebruik reduceren en offers brengen.
Maar over dit alles is echt nul discussie, terwijl we het wel hebben over no-fly-zones en dus over de bereidheid om een derde wereldoorlog te laten ontstaan. Dat is toch raar? Ik bedoel, is in die context het risico van een koud huis dan zo’n onoverkomelijk offer? Het alternatief is het risico van een atoombom op je huis, dus waar praten we over? Waarom is die discussie er niet, terwijl we het wél hebben over veel riskantere scenario’s?

Waarom gooien we Groningen niet weer gewoon open?
Ik ben blij dat je dat oppert. Je mag het niet hardop zeggen, maar Groningen opengooien is bijna onvermijdelijk. Niet zozeer voor Nederland zelf, want slechts 15% van onze gasbehoefte komt uit Rusland – maar wel als je kijkt naar de gehele Europese Unie. Hier in Nederland lossen we het wegvallen van Russisch gas op met een extra LNG-terminal, maar dat is geen oplossing voor de EU. Landen zoals Duitsland, Italië en Oostenrijk zijn voor een heel groot deel afhankelijk van Russisch gas. Die redden het echt niet met een extra terminal. Als we doordrongen zijn van het feit dat we in een economische oorlog verwikkeld zijn met Rusland, dan is Gronings gas beschikbaar maken voor Europa feitelijk een morele plicht. Dat is ook een veel goedkopere optie. Ik denk dat we dat echt moeten doen.

Waarom wil de politiek niet?
De politiek doet zijn best zich aan de gemaakte belofte te houden, namelijk dat we de gaswinning in Groningen gaan afbouwen. Maar sommige Groningers zeggen ook: ‘Als wij Oekraïne kunnen helpen, dan willen we best wel over de voorwaarden praten.’ Dan brengen Groningers dus echt een offer en zullen ze heel royaal gecompenseerd moeten worden. De grote fout die de overheid tot nu toe gemaakt heeft, is dat de mensen in Groningen slechts met beschamende Hollandse zuinigheid zijn gecompenseerd. En met wantrouwen. Zo van: ‘Komt die scheur in uw huis echt wel door gaswinning?’ Nu zullen er vast wel Groningse boeren zijn die een gammele schuur hebben waar sowieso makkelijk scheuren in komen – en de zachte bodem werkt ook niet mee tegen verzakkingen – maar ik zou zeggen: “Ook bij twijfel, compenseer gewoon!” Er spelen nu grotere belangen. Volgens mij is daar met heel veel Groningers prima over te praten. En laten we wel wezen, als Nederland met de huidige gasprijzen gas uit Groningen gaat exporteren, dan is het kassa! Daar kan eventuele schade prima van betaald worden.

Rob Jetten, onze minister van Energie, ziet Rusland als hét bewijs dat we als EU sneller moeten overstappen op zonne- en windenergie.
Een versnelde opbouw van zonne- en windenergie zal íets helpen. Maar het is niet de oplossing waarmee we onafhankelijk worden van Russische olie en gas. Zon en wind zijn sowieso geen vervanger voor olie en gas. Want hoe voorzien we onze samenleving van duurzame energie als de zon niet schijnt en de wind niet waait? Laten we gewoon met zijn allen heel eerlijk zijn over het feit dat we daar nog geen antwoord op hebben. We kunnen niet zonder een energiestroom die betaalbaar is en on demand beschikbaar, op elk moment van de dag – en wind en zon zijn dat zeker niet.
Of laat ik het anders zeggen: als we tot de conclusie komt dat de EU zonder Russisch gas een groot probleem heeft, dan kun je niet tegelijkertijd beweren dat de energietransitie (waar we dus van ál het gas af moeten en álle olie en álle kolen) een kwestie is van ‘waar een wil is, is een weg’.

Dus?
Allemaal leuk en aardig, die zonnepanelen en windmolenparken. En daar moeten we ook zeker in blijven investeren. Maar onze afhankelijkheid van Russische olie en gas maakt duidelijk dat er nog veel geïnvesteerd zal moeten worden in energieonderzoek. Waar we behoefte aan hebben, is betaalbare energietechnologie die ons daadwerkelijk vervangers geeft voor olie en gas. Eigenlijk zouden we deze gascrisis door de Russische invasie in Oekraïne met beide handen moeten aangrijpen om energieonderzoek en de energietransitie flink aan te zwengelen. Daarnaast kunnen we ook gezamenlijk ervaring opdoen in het verduurzamen van onze levensstijl. Alleen als we dat alles enigszins voor elkaar krijgen, mag je misschien nog een sprankje hoop hebben dat we in de nabije toekomst méér kunnen veranderen.

De overige afleveringen uit deze serie vind je hier.