Hoe Franz Stigler vergat dat hij een Duitse gevechtspiloot was

Maandag 20 december 1943. Vier dagen voor kerstavond. Een Amerikaanse B-17 Flying Fortress met de naam ‘Ye Olde Pub‘ vliegt op 20.000 voet boven de Noordzee. De zware viermotorige bommenwerper maakt deel uit van de 379th Bombardment Group, onderweg naar Noord-Duitsland. Het doel is een vliegtuigfabriek aan de rand van de Duitse stad Bremen. Voor de 21-jarige luitenant Charlie Brown is het zijn eerste vlucht als commandant van een B-17. Hij is verantwoordelijk voor het leven van zijn negen bemanningsleden.

Kort na 11 uur dringen de bommenwerpers het Duitse luchtruim binnen. Aanvankelijk verloopt de vlucht voorspoedig. Tot een half uur later de eerste Duitse luchtdoelgranaten exploderen. De Ye Olde Pub is dan nog twee minuten verwijderd van het doel. De bommenwerper schudt en trilt door alle explosies rondom. Eentje slaat een groot gat in de plexiglas neus van de B-17. IJskoude wind (de temperatuur van de buitenlucht is -60 graden Celsius) wordt het vliegtuig ingezogen. Nóg een treffer. Motor nummer 2 is nu dood. Een andere granaat vliegt zonder te exploderen dwars door de linkervleugel. Weer een explosie. Ook motor nummer 4 is nu beschadigd. Gegil aan boord. Charlie kan nauwelijks iets zien door de rook. Een volgende granaat rijt een deel uit de zijkant en de bovenzijde van het vliegtuig.

Inmiddels is het doel bereikt. Charlie dropt zijn twaalf 500-pond bommen boven de dan al rokende fabriek, zwenkt af en zet koers richting de kust. Weg hier! Maar doordat twee van de vier motoren niet meer functioneren, valt de Ye Olde Pub uit de formatie. De bommenwerper is nu op zichzelf aangewezen. Charlie kijkt intussen angstig naar de linkervleugel. Als die afbreekt, is het einde verhaal. Ronkend en pruttelend gaat het verder.

Dan doemt plots een squadron Duitse Focke-Wulf 190’s op aan de horizon. Ze naderen snel. Charlies mannen brengen hun machinegeweren in gereedheid. Twee Duitse jachtvliegtuigen hebben het gemunt op de cockpit, in de hoop beide piloten met één salvo uit te schakelen. Charlie geeft een ruk aan de stuurknuppel. Kogels doorboren het dak van de bommenwerper. Een van de boordschutters haalt zowaar een 190 neer. Maar geen tijd om te juichen. Nu naderen de 190’s van achteren. De staartschutter probeert zijn beide zware machinegeweren te draaien, maar er gebeurt niets. De vrieswind die door het vliegtuig raast, heeft het draaimechanisme bevroren. Granaten uit het boordkanon van een van de jagers verpulveren de glazen koepel onder het vliegtuig. Charlies staartschutter heeft geen schijn van kans.

De B-17 is nu niets meer dan een vliegende ruïne. De vrieskou is nauwelijks nog te harden en bijna iedereen is gewond. Slechts één mitrailleur werkt nog. Wéér een aanval. De cockpit wordt geraakt. De B-17 kantelt naar links en raakt ondersteboven in een duikvlucht. Door alle G-krachten verliezen beide piloten het bewustzijn.

Pas momenten later komt Charlie bij, slechts drieduizend voet boven de stad Oldenburg. Hij weet de B-17 weer op te trekken. De bommenwerper scheert over de daken van de stad.

Verder gaat de vlucht naar huis. De Duitse jachtvliegtuigen zijn verdwenen, maar Charlie vliegt nog steeds boven Duitsland. Vlak langs het vliegveld van Jever, om precies te zijn. Daar wordt de B-17 gespot door de Duitse gevechtsvlieger Franz Stigler. Hij is net aan het bijtanken. Franz is Oberleutnant en drager van het IJzeren Kruis. Een dag eerder heeft hij met zijn Messerschmitt Bf-109 nog twee B-17’s neergehaald.

Even later is Franz in de lucht. De B-17 heeft hij binnen enkele minuten ingehaald. Hij nadert van achteren, met de vinger op de vuurknop, klaar om zijn machinegeweren te laten ratelen. Pas dan ziet hij de staartkoepel waaruit twee zware machinegeweren doelloos richting aarde wijzen. En de staartschutter, onthoofd door meerdere voltreffers. De liters bloed waarin hij drenkt, zijn al bevroren. Franz haalt zijn duim van de vuurknop.

Hij heeft veel gehavende vliegtuigen gezien, half aan gort geschoten, die toch bleven vliegen. Maar dit is een gevalletje buitencategorie. Franz komt dichterbij. Hij vliegt nu schuin achter de B-17. De gehele zijkant lijkt weggereten, op sommige plekken is enkel het geraamte nog intact. Het is alsof hij met een zwaargewond dier van doen heeft. Hij ziet bemanningsleden die uit alle macht proberen de gewonden in leven te houden.

Franz weet dat één kort salvo genoeg zou zijn voor het genadeschot. Maar welke glorie schuilt er in het neerschieten van een stel hulpeloze mannen? Franz vecht niet uit haat of uit wraak. Ook al heeft hij met eigen ogen gezien hoe geallieerde bommenwerpers Hamburg en Bremen in de as legden. Franz weet allang dat de oorlog op termijn verloren is. Hij vecht enkel om te overleven. Hier ergens moet het gebeurd zijn, dat Franz vergat dat hij een Duitse gevechtspiloot was. Wilden die mannen in die bommenwerper niet gewoon hetzelfde; naar huis?

Charlie en zijn copiloot staren intussen voor zich uit, richting horizon. En krijgen de schrik van hun leven als ze plots naast zich de Messerschmitt zien. “My God, dit is een nachtmerrie!” schreeuwt zijn copiloot. Het tolt in Charlies hoofd. Het voelt alsof de Duitse piloot een kat-en-muis-spel met hem speelt. Hij de kat, Charlie de muis.

Het jachtvliegtuig vliegt nu pal naast de bommenwerper. Charlie begrijpt het niet, die kerel had allang kunnen vuren. “Waar wacht je op?” schreeuwt hij als zijn blik voor het eerst die van de Duitser kruist.

Maar Franz gebaart. Hij wijst naar beneden, ten teken dat Charlie moet landen. Franz heeft daar alle reden toe. Hij weet dat de B-17 nog veel meer afweergeschut te wachten staat, voordat de Noordzee is bereikt. Maar Charlie schudt van nee.

Franz vloekt binnensmonds: “Verdammt noch mal!” Als hij niets doet, zijn deze mannen ten dode opgeschreven. De Duitse luchtafweer zal hen moeiteloos tot moes schieten.

Weer kruist zijn blik die van Charlie. Hij ziet diens ogen, groot van angst. Dan neemt Franz een opmerkelijk besluit. Hij laveert zijn Messerschmitt zo dicht mogelijk naast de B-17. Zo vliegen ze verder, vleugel aan vleugel.

Fotobron: screenshot Warthunder

Franz’ plan werkt. Het Duitse afweergeschut nabij de kust opent het vuur niet, uit angst een eigen vliegtuig te raken.

Als ze eenmaal boven de Noordzee vliegen, gebaart Franz weer. Hij articuleert zo duidelijk mogelijk het woord ‘Zweden’ en wijst welke richting de bommenwerper op moet. De vliegtijd naar het neutrale Zweden is namelijk maar dertig minuten. Veel minder ver dan Engeland.

Maar Charlie begrijpt de gebaren niet en vliegt koppig verder richting Engeland. Franz schudt voor de zoveelste keer zijn hoofd. Wat bezielt die Yanks? Willen ze dan per se een naamloos graf in de Noordzee? Weer wijst hij. Zweden!

Intussen is de ergste paniek bij Charlie verdwenen. Zijn besluit staat vast. Hij beveelt een van zijn mannen om het enige nog werkende machinegeweer te richten op de Messerschmitt, maar niet te vuren. De geschutskoepel draait. Franz fronst, dan begrijpt hij het. Hij knikt, salueert als afscheid en buigt dan af. Terug naar het vliegveld van Jever.

De bommenwerper haalt wonder boven wonder Engeland. Als Charlie het verhaal over de ontmoeting aan zijn superieuren vertelt, hoe een Duitse jachtvlieger hen genade en medemenselijkheid schonk, krijgt hij het bevel erover te zwijgen. Moffen zijn schoften, punt uit. Het laatste wat de geallieerden kunnen gebruiken, is positief sentiment over de Duitsers.

De zwaar gehavende B-17, direct na de landing (foto: Public Domain)

Ook Franz zwijgt over de ontmoeting, wetende dat zijn actie hem voor de krijgsraad kan brengen, met als mogelijke consequentie de doodstraf.

Die avonden denken zowel Charlie als Franz aan hun korte encounter, de hachelijke ontmoeting die nog geen tien minuten duurde. Een herinnering die beide mannen ook de jaren daarna niet meer zou loslaten. Beide mannen kampen de rest van hun leven met PTSS.

Maar daarmee is de geschiedenis niet ten einde. Ruim veertig jaar later, in 1985, nodigt vliegtuigfabrikant Boeing oud-gevechtspiloten uit voor de vijftigste verjaardag van de B-17.

Franz Stigler woont inmiddels in Vancouver, Canada. Hij is als enige Duitse piloot bij de feestelijkheden. Een lokaal televisiestation interviewt hem. Zo komt Charlie op het spoor van zijn Duitse redder. Het duurt uiteindelijk tot 1990, voordat beide mannen elkaar ontmoeten. Vooral Charlie, die zo lang na de oorlog nog steeds kampt met nachtmerries, is emotioneel. Dus dit is de Duitser die zoveel medeleven toonde. Het is voor hem alsof hij een familielid in de armen sluit, een broer die hij veertig jaar niet heeft gezien.

Er is veel internationale media-aandacht. Dat levert de arme Franz telefoontjes op uit Duitsland, waarin hij een landverrader wordt genoemd. En zijn Canadese buren zien hem plots als een nazi. Franz haalt er de schouders over op: “Ach, ze zouden het toch nooit begrijpen. Ik kón dat zwaargehavende vliegtuig niet neerschieten. Al die mannen aan boord, ze probeerden zo wanhopig thuis te komen…” Beide mannen blijven vrienden tot Franz’ dood in maart 2008. Charlie sterft in november van datzelfde jaar.

Twee strijders, in een oorlog, vlak voor kerst. Uiteindelijk werden ze vrienden voor het leven. “Voor Franz was Charlie het enige goede dat hij overhield uit de oorlog,” zou zijn dochter tijdens de uitvaart zeggen.

Charlie zat ook in de kerk, op de eerste rij. Hij knikte. En voelde precies hetzelfde.

Luuk Koelman
Luuk Koelman

Columnist (o.a. voor Nieuwe Revu), ghostwriter en schrijfcoach. Hij werkt voor mensen die graag schrijven én voor mensen die liever niet schrijven.

Abonneer je op mijn gratis nieuwsbrief!