Het is niet de vraag óf, maar wanneer. Binnen enkele decennia vertrekken de eerste aardbewoners voor een enkele reis naar de rode planeet. Maar waarom eigenlijk? Kan al dat geld niet beter hier op aarde worden besteed? Voor weekblad Panorama maakte Luuk Koelman een serie interviews met zijn broer Vianney.

Foto Vianney: Paul Tolenaar

“Al die zogenaamde marsvaarders melden zich juichend aan voor eenzame opsluiting en een daaropvolgende gruwelijke dood. waanzin!”

Zeg broer, heeft ruimtevaart nut?
Dat ligt er maar net aan. Als je ruimtevaart ziet als een technologie die je in staat stelt om voorwerpen buiten de dampkring te brengen – denk aan satellieten – dan zeg ik: ja. Dankzij satellieten hebben we bijvoorbeeld gps op onze telefoon en navigatie in de auto. Dus is het zinvol om met behulp van rakettechnologie een netwerk van satellieten de ruimte in te brengen, bijvoorbeeld voor internet? Absoluut! Sterker nog, we kunnen er zelfs een verdienmodel aan hangen: satellieten leveren geld op. Dus ja, het hoort bij de economische activiteiten. Het is normale vooruitgang. In die zin is ruimtevaart uiterst zinvol.

Op naar Mars dan!
Ho, wacht. Ik ben enkel lyrisch over satellieten en ruimtesondes. En dan vooral als die in een baan om de aarde draaien. Als je onze planeet als een wereldbol in je handen houdt, dan vliegen ze vaak niet meer dan een centimeter boven het aardoppervlak. Satellieten bevinden zich dus niet buiten de aantrekkingskracht van de aarde. Ze blijven bijna eindeloos hun rondjes draaien omdat er geen luchtweerstand is. Ze ‘vallen’ zogezegd voortdurend om de aarde heen. Maar een echte ruimtereis – dus een mens diep de ruimte in brengen, buiten de aantrekkingskracht van de aarde – is een heel ander verhaal.

Want…?
Een mens meenemen op een ruimtereis creëert onvoorstelbaar veel extra complicaties en risicos. Waarom zou je die moeite willen nemen? Wat heeft het voor zin om een mens buiten onze dampkring te brengen als je tegen een fractie van de kosten geautomatiseerde meetapperatuur die reis kan laten maken?

Nieuwe einders verkennen! Dat zit in de aard van de mens. Toen Columbus naar Amerika ging, verklaarde ook iedereen hem voor gek.
Die vergelijking is complete flauwekul. Als er in de tijd van Columbus robots en onbemande vaartuigen hadden bestaan, dan had men zeker gezegd: “Een mens ver de oceaan opsturen is veel te kostbaar en veel te gevaarlijk, we doen het wel met een onbemand vaartuig.” Vervolgens was een elektrisch bootje gefabriceerd met allerhande apparatuur en camera’s aan boord, zodat er geen enkele reden zou zijn om Columbus en zijn zeelieden de oceaan op te laten gaan. En op die manier zou Amerika evenzogoed ontdekt zijn, daar was de aanwezigheid van zeelieden niet voor nodig. Zo is dat ook met Mars. Waarom daar een mens laten rondlopen als je alles wat die mens kan doen ook door een robotje kunt laten doen?

Eeuwen geleden vertrokken de eerste kolonisten naar Amerika. Zij hebben die nieuwe wereld helemaal ontgonnen. Dat gaan we ook doen met Mars.
Maar Amerika is gewoon de aarde! Ik heb met verbazing gelezen dat er mensen zijn die zeggen: “Ik wil wel vrijwillig mee op een enkele reis naar Mars en daar de rest van mijn leven blijven.” Dan ben je echt van alle goede geesten verlaten. Ik vertel het nog maar eens ten overvoede: je wordt dus niet meer teruggehaald naar aarde, want dat is veel te ingewikkeld en te duur. Al die zogenaamde Marsvaarders melden zich juichend aan voor eenzame opsluiting en een daaropvolgende gruwelijke dood. Waanzin.

Doe niet zo gek, het wordt daar op Mars gewoon een Big Brother huis.
Mensen hebben het romantische idee dat zij dan de nieuwe Columbus worden. Zo van: ‘Ik ga Mars verkennen en word onsterfelijk beroemd.’ Maar je gaat een marteldood tegemoet! En mócht je onverhoopt niet binnen enkele weken of maanden aan je eind komen, dan is je lot nog erger. Tientallen jaren slijten in volstrekte eenzaamheid. Want hier op de aarde gaat het leven gewoon door. Zit je dan, voor de rest van je leven in eenzame opsluiting. Het is een volstrekt uitzichtloze situatie. Zelfs een normaal gesprek met iemand op aarde is onmogelijk, vanwege de tijdsvertraging van gemiddeld zo’n 14 minuten. Euthanasie zal een populaire bezigheid worden op Mars.

Maar we gaan heel veel mensen naar Mars brengen, het wordt een kolonie.
Mijn hemel. Ja, maak het nog even erger! Onbegrijpelijk dat niet iedereen in de lach schiet wanneer een enkele reis naar Mars wordt geopperd als een zinvol iets.

Hoezo?
Mars is geen omgeving waarin je natuurlijk kunt verblijven. Je kunt er niet rondlopen, je moet altijd een ruimtepak aan en zit dus altijd opgesloten. Op aarde worstelen we met het probleem dat de CO2-concentratie in onze atmosfeer is toegenomen van 0,028% naar 0,042%. Op Mars is diezelfde concentratie 95%. Verder is er nauwelijks zuurstof. En er zijn vele andere omstandigheden die Mars voor mensen tot een ronduit vijandige omgeving maken.

Vergelijk het maar met de bodem van de oceaan. Niemand die zegt: “Breng mij maar blijvend, voor de rest van mijn leven, naar 5 kilometer diepte. Dan ben ik de eerste en ga ik daar de boel verkennen.” Ik denk niet dat daar veel animo voor is. Wie wil nu voor de rest van zijn leven op de bodem van de oceaan zitten, in een drukcabine? Er hoeft maar iets heel lulligs mis te gaan met de zuurstofvoorziening, bijvoorbeeld een elektrische storing, en je sterft. Waarschijnlijk ben je dus keer op keer bezig de zuurstoftoevoer te repareren. En elke keer lukt dat je net iets minder goed. Het is echt een marteldood. En dan heb je op de bodem van de oceaan nog niet eens de problemen van hoge stralingsniveaus, een giftige bodem, en lichaamsverzwakkende geringe zwaartekracht. Op Mars komt dat er allemaal bij.

Dat zal best, maar de vrijwilligers staan in de rij. Ze willen allemaal Marsvaarder worden.
Die lui zijn gestoord. Ze zijn overduidelijk niet in staat om helder over de consequenties van hun beslissing na te denken, verblind als ze zijn door een of ander niet bestaand Star Trek-achtig, romantisch beeld. Als je zo labiel van geest bent, zou je sowieso moeten zakken voor de Mars-reis keuring.

Denk je dat miljardairs die zichzelf de ruimte in schieten, medeverantwoordelijk zijn voor dat romantische beeld?
Ja, want het lijkt allemaal o zo aantrekkelijk. Mensen als Richard Branson en Jeff Bezos betalen goudgeld om de ruimte in te mogen. ‘Nou,’ denken al die vrijwilligers, ‘dan zal die reis naar Mars wel absoluut het summum zijn!’ En miljardair Elon Musk maakt het helemaal bont door een permanente kolonisatie van Mars in het vooruitzicht te stellen. Maar een mens heeft niets te zoeken op Mars, net zoals een mens ook niets op de oceaanbodem te zoeken heeft.

En James Cameron dan, de stinkend rijke regisseur van Avatar?
Hij bekostigde tien jaar geleden uit eigen zak een expeditie die hem in een heel klein duikbootje naar de diepste plek op aarde bracht, de Mariana Trench op 11 kilometer diepte. Meneer had de grootste verhalen toen hij weer omhoogkwam. Deze duik zou geheel nieuwe wegen openen. Maar we moeten nu, tien jaar na dato, vaststelen dat het duikbootje nooit meer water heeft gezien en dat de duik ook geen enkele navolging heeft gekregen. Een mens naar die diepte brengen, is simpelweg een zinloze exercitie.

Wat wil je daarmee zeggen?
Een expeditie naar de oceaanbodem kán zinvol zijn voor onderzoek, maar een mens daarbij betrekken is dat absoluut niet. Al is de oceaanbodem minder gekkenwerk dan Mars omdat je een mens dan tenminste nog terug kunt halen. Maar waarom gaan we niet gewoon met robots naar Mars? Waarom zou je het jezelf onnodig moeilijk maken? Laten we als mensheid de meest efficiënte manier kiezen. Columbus deed dat in zijn tijd ook. Hij dacht niet: ‘Laat ik in plaats van gezonde jonge zeemannen nu eens een handjevol echtparen met kinderen ronselen, dat spreekt tot de verbeelding’. Nee, natuurlijk niet, want je brengt zo alleen maar mensenlevens onnodig in gevaar.

Wat heeft dat met een Marsexpeditie te maken?
Als je het naar Mars vertaalt, kom je tot de conclusie dat je überhaupt niet over de inzet van mensen moet nadenken. Indertijd brachten de Russen een hondje en de Amerikanen een aap in de ruimte. Waarom? Omdat ze geen mensen wilden blootstellen aan de mogelijke gevaren. Hadden ze toen een goede robot gehad, dan was het vast en zeker een robot geworden. Met de technologie die we nu hebben, kunnen we robots die tezamen een volledig autonoom systeem vormen naar Mars brengen. Niets houdt ons tegen.

Maar ruimtevaartorganisatie NASA vindt mensen naar Mars toch ook een goed idee?
Nee, ik denk niet dat NASA mensen op Mars een goed idee vindt. Al is het wel een groot instituut dat zichzelf financieel in stand moet houden, dus misschien geven ze in publicitair opzicht wat support. Kijk, NASA heeft zeker de ambitie om uiteindelijk Mars verder te verkennen. Maar ze sturen duizendmaal liever onbemande ruimtevaartuigen richting Mars. Dáár sta ik achter. Dát is grenzen verleggen. Grenzen verleggen op de meest veilige manier, in plaats van mensen onnodig in gevaar te brengen.

Dus geen captain Kirk op Mars voorlopig?
Het leven is geen film. Misschien dat al die vrijwilligers die naar Mars willen, dat niet begrijpen. Trouwens, tijdens de aftiteling van elke speelfilm lees je altijd dat er geen dieren hebben hoeven te lijden tijdens de opnamen. Waarom? Omdat we met zijn allen hartstikke tegen dierenleed zijn. Zouden we dan wel mensen naar Mars brengen die daar vervolgens een gruweldood mogen sterven? Alleen al daarom denk ik dat die hele Marsexpeditie nooit gaat worden goedgekeurd. Dat je in plaats van mensen onbemande ruimtevaartuigen diep het heelal in stuurt, daar ben ik het helemaal mee eens. Een telescoop buiten de dampkring brengen; ook geweldig! Allemaal heel slim, want daar komt veel nieuwe wetenschappelijke informatie uit. Maar de mens zelf? Die heeft echt niets in de ruimte te zoeken.

De overige afleveringen uit deze serie vind je hier.