60 meter zeespiegelstijging? Kan toch niet!

Ze zeggen dat de zeespiegel uiteindelijk met maar liefst 60 meter gaat stijgen. Maar hoe kan dat nou? Zoveel ijs om te smelten is er toch helemaal niet?

Voor weekblad Panorama maakte Luuk Koelman een serie van negen interviews met zijn broer Vianney, professor aan de Technische Universiteit Eindhoven. Dit is aflevering 7.

Foto’s: Paul Tolenaar

Vianney Koelman (1961) is professor aan de Technische Universiteit Eindhoven en daarnaast verbonden aan het nationale instituut voor fundamenteel energieonderzoek DIFFER. Hij houdt zich bezig met duurzame energietechnologie. Daarvoor was hij Chief Scientist bij Shell en adviseerde als zodanig het hoogste management.

“Ondanks de Deltawerken is ook onze eigen Randstad niet immuun voor overstromingen”

Zeg broer, die voorspelde zeespiegelstijging van 60 meter, is dat niet een beetje overdreven? Waar moet al dat extra water vandaan komen?
Wanneer je enkel rondkijkt in de bewoonde wereld, dan heb je helemaal gelijk. Daar ligt alleen ijs hoog in de bergen. In verhouding tot de oceanen zijn dat minieme hoeveelheden. Zelfs als al dat ijs in zijn geheel smelt, is er wat betreft zeespiegelstijging weinig aan de hand. Maar ver weg van de bewoonde wereld liggen de zaken heel anders. Op Groenland en op de Zuidpool, Antarctica, is in totaal honderd keer meer ijs voorhanden dan wereldwijd op alle bergtoppen tezamen.

Waarom noem je de Noordpool niet?
Dat ijs kan niet bijdragen aan zeespiegelstijging. Het noordpoolijs drijft immers op water. En ijs is groter én lichter dan water. Dus als dat allemaal smelt, vervang je bevroren water dat zweeft op water door ontdooid water dat zweeft in water. Dan draag je water van de zee naar de zee. Er gebeurt qua zeespiegelstijging dan zo goed als niets.

Dat valt dus mee!
Maar bij landijs gaat dit verhaal niet op. Als landijs smelt, dan draag je water van land naar zee. Zoals gezegd, gaat het dan om Antarctica en om Groenland. Dat is allemaal land. Maar dan wel land waarop een ijslaag ligt van – schrik niet – tot meer dan 3 kilometer dik. Een heel continent, Antarctica, gaat dus verscholen onder een kilometers dikke ijskap. Land dat we nooit zien.

Als ik al dat ijs wegdenk, ligt Antarctica dan onder zee?
Zonder ijs ligt toch nog ruim de helft van Antarctica boven de zeespiegel. Inclusief de dikke laag ijs is het zonder meer het hoogstgelegen continent ter wereld. Maar nu het probleem: als al dat ijs smelt, wat gebeurt er dan met het waterniveau rondom de Zuidpool?

Dat stijgt toch?
Nee. Dan zákt de zeespiegel rondom Antarctica. Dat klinkt raar, maar wanneer die immense hoeveelheid landijs smelt, dan verplaatst al dat water zich van het land naar de oceanen. De Zuidpool verliest daardoor massa en de oceanen winnen massa. De massaverdeling van de aarde verandert dus, waardoor ook de aardse zwaartekracht verandert. Dit zijn kleine veranderingen, maar het netto-effect is dat oceaanwater zich zal verplaatsen, weg van de Zuidpool. Aan de andere kant van de wereld, bij ons op het noordelijk halfrond, zal de zeespiegel daarom nog eens extra stijgen. Dat is allemaal allesomvattend bestudeerd en tot in detail uitgezocht.

Maar dat zijn theoretische voorspellingen. Wordt die stijging van de zeespiegel ook écht gemeten?
Sinds 1993 meten we met behulp van satellieten het gemiddelde waterniveau in de oceanen. Dat kan tot op de millimeter nauwkeurig. Zo kunnen we het gemiddelde effect van die enorme, steeds groter wordende hoeveelheid water (al dat gesmolten ijs dus) in kaart brengen. Aan alle data kun je zien dat wereldwijd de zeespiegelstijging versnelt. En dat is precies wat je verwacht te zien bij een opwarmende aarde.

Over hoeveel zeespiegelstijging praten we eigenlijk?
Bij het bepalen van de zeespiegelstijging door klimaatverandering moet je niet alleen het effect van smeltend landijs meenemen. Zelfs als er geen ijs zou liggen op Groenland en Antarctica, dan nog zou klimaatverandering een zeespiegelstijging geven, simpelweg omdat water uitzet wanneer het warmer wordt. Je moet al die effecten meenemen.
Alles bij elkaar, als we op de huidige voet blijven doorgaan met het dumpen van CO2 in de atmosfeer, dan zal op termijn vrijwel al het ijs op Groenland en op de Zuidpool verdwijnen. Dan kom je uit op ruim 60 meter zeespiegelstijging. Maar met het smelten van die enorme hoeveelheden landijs zijn zeer lange tijdschalen gemoeid, van duizenden jaren. Het is daarom beter om te kijken naar de zeespiegelstijging per eeuw. Honderd jaar is een periode die nog een beetje te overzien is. Met de klimaatverandering die we nu in gang gezet hebben, komen we waarschijnlijk uit op een stijging van zo’n 1 tot 3 meter per eeuw. Maar laten we voor het gemak 2 meter aanhouden. Dus een stijging van 2 meter per eeuw, en dat over een periode van meerdere eeuwen.

Oké, 2 meter zeespiegelstijging per eeuw. Is dat nu echt zo onoverkomelijk?
Als we nu nog in berenvellen rondliepen, was er niets aan de hand. We zouden die 2 meter per eeuw niet eens merken. Een keer in de zoveel jaar pak je je speer, vrouw en geiten en je verkast enkele kilometers landinwaarts. Maar dat ligt anno nu – en in de eeuwen die komen gaan – allemaal een stuk ingewikkelder. We zúllen daarom iets moeten ondernemen.

Omdat anders de aarde vergaat?
Welnee. De aarde wordt echt niet bedreigd, dat is alleen maar bangmakerij. En om je volgende vraag alvast te beantwoorden: de mensheid sterft ook niet uit. Wat wél wordt bedreigd, is onze gehele infrastructuur en daarmee onze samenleving. Wat de komende eeuwen gaat gebeuren, is dat meer en meer laaggelegen kuststeden met overstromingen te maken gaan krijgen. Binnendringend zout water zal veel landbouwgrond ongeschikt maken. Mensen die dat kunnen, zullen wegtrekken uit kustdelta’s. Stedelijke gebieden raken op grote schaal ontvolkt. Zij die achterblijven, zullen een leven kennen dat in het teken staat van vechten tegen overstromingen. Voor een aantal stedelijke gebieden begint dit nu al een werkelijkheid te worden. Denk aan Jakarta in Indonesië, en aan de Mekongdelta in Vietnam. Maar denk dichterbij ook aan Venetië. En op langere termijn is, ondanks de Deltawerken, ook onze eigen Randstad niet immuun voor overstromingen.

Ik heb een idee. Iets ondernemen tegen de zeespiegelstijging kost honderden, zo niet duizenden miljarden euro’s. Wat nu als we helemaal niets doen? Als ergens in de komende eeuwen delen van Nederland langzaam beginnen onder te lopen, dan verhuizen we toch gewoon? Daaraan kunnen we dan al die uitgespaarde miljarden besteden.
Je bent de enige niet met die gedachte. Veel economen vinden niets ondernemen tegen de opwarming van de aarde een heel reële optie. Op termijn ontvolk je gewoon alle laaggelegen kustgebieden. Ook dat zal ons land bakken met geld kosten, maar die uitgaven komen pas over een aantal eeuwen. Dus we kunnen ons er rustig op voorbereiden.

Opgelost!
Nou… Onderschat de impact niet. Wij kunnen nu vrijblijvend achteroverleunen en filosoferen over de ontvolking van grote delen van Nederland, maar als de daad bij het woord gevoegd moet worden – en jij zelf klimaatvluchteling wordt – dan voelt dat waarschijnlijk toch minder als een rationeel en acceptabel scenario.
Verder mag je je afvragen wat ons het recht geeft de problemen in z’n geheel door te schuiven naar latere generaties. Zo van: na mij de zondvloed.
En tenslotte: de discussie over de vraag in hoeverre we bereid zijn Nederland op termijn op te geven, wordt vermeden. Nú kunnen we wellicht nog actie ondernemen om op z’n minst grote delen van Nederland te redden. Maar als we op de huidige voet verder gaan, staan we over enkele decennia voor voldongen feiten. We zullen dus nu die discussie moeten voeren.
Hoe dan ook vind ik dat we als Nederland een plan moet hebben. Een plan voor de komende eeuwen dat beschrijft hoe we omgaan met zo’n 2 meter zeespiegelstijging per eeuw.

Een plan voor eeuwen? Zo lang?
Ja. En zo vreemd is dat niet. Met de Deltawerken hádden we ook een lange-termijn plan. En dat was best wel een goed plan. De Deltawerken zouden sowieso anderhalve eeuw meegaan, er was zelfs een kleine zeespiegelstijging in de berekeningen meegenomen. Maar nu is ons vooruitzicht dus een zeespiegelstijging van zo’n 2 meter per eeuw. En daarnaast hebben we in grote delen van Nederland ook nog eens te maken met bodemdaling.

Maar om zeespiegelstijging tegen te gaan, is toch het klimaatakkoord van Parijs gesloten, met al die klimaatdoelen?
Vergis je niet: de optelsom van de Parijs-afspraken is, áls ze helemaal worden nagekomen, niet eens voldoende om wereldwijd alle kustdelta’s te redden. Tel daarbij op dat we nu al weten dat veel van de deelnemende landen aan het Parijs-akkoord (waaronder Nederland) grote moeite gaan krijgen om hun klimaatbeloftes na te gaan komen, en je weet hoe laat het is.

De Randstad opgeven dan maar?
Zoals gezegd: eerst moet er een plan komen. Een plan dat aangeeft wat onze opties zijn bij zo’n 2 meter zeespiegelstijging per eeuw. Dat plan zal hopelijk een maatschappij-breed debat oproepen. Vervolgens gaan we polderen over het probleem van onderlopende polders. En die discussie zal waarschijnlijk duidelijk maken in welke mate we als Nederland een voortrekkersrol willen vervullen in het vermijden van klimaatverandering en een zeespiegelstijging die, bij gebrek aan actie nu, uiteindelijk inderdaad 60 meter zal zijn.

De overige 8 afleveringen uit deze serie vind je hier.

Luuk Koelman
Luuk Koelman

Columnist (o.a. voor Nieuwe Revu), ghostwriter en schrijfcoach. Hij werkt voor mensen die graag schrijven én voor mensen die liever niet schrijven.

Abonneer je op mijn gratis nieuwsbrief!